Μιλτιάδης Γ. Μιχαλόπουλος. Εις το όνομα του Λυκούργου.
Η άνοδος και η πτώση του επαναστατικού σπαρτιατικού κινήματος (243-146 π.Χ.)
εκδόσεις Eurobooks, σ. 445, ευρώ 25,48
Αν πάντα, με τα «ήξεις αφήξεις» τους, οι χρησμοί του περίφημου εκείνου Λοξία των Δελφών άφηναν περιθώριο αοριστίας, ο συγκεκριμένος, ίσως ο πιο παράδοξος μες στην αντίφασή του -άκου: Σπάρτη και φιλοχρηματία!- και συνάμα ο πιο ξεκάθαρος και κατηγορηματικός, επαληθεύτηκε μέχρι τελευταίας κεραίας...
Ο τόμος με τον δυσνόητο τίτλο: «Εις το όνομα του Λυκούργου», που λίγους θα τραβήξει αρχικά, εξετάζει με τρόπο υποδειγματικό τις ύστατες αναλαμπές της Σπάρτης κι αναλύει διεξοδικά το φαινόμενο της πτώσης της, ώς τα χρόνια της οριστικής υποταγής της Ελλάδας στους Ρωμαίους.
Η Σπάρτη δεν είν' απλώς το «κρυφό καμάρι» στις καρδιές των σημερινών Λακώνων. Υπήρξε σ' όλη την Αρχαιότητα ο έτερος πόλος! Στη γη όπου γεννήθηκε η Δημοκρατία, όχι μόνο διατήρησε βασιλεία, παρά αναδείχτηκε από μεγάλους στοχαστές ως πολιτειακό «παράδειγμα προς μίμησιν»!.. Στηριζόμενη στην αυστηρή νομοθεσία κι αγωγή «του Λυκούργου» -που άγνωστο κι αν ήταν υπαρκτό πρόσωπο ή ενσάρκωνε απλά τον κώδικα Δικαίου μιας αμιγώς στρατοκρατικής κοινότητας!-, κατάφερε να επικρατήσει δυναμικά του μεγάλου και σαφώς πιο «εκλεπτυσμένου» αντίπαλου, της Αθήνας, και να προσδιορίσει τις τύχες της Ελλάδας ολάκερης τον 4ο αιώνα, ίσαμε την επικράτηση των Μακεδόνων -μα και σ' εκείνους πάλι ν' αντισταθεί, προτάσσοντας διαρκώς την ανυποχώρητη στάση του εμπεδωμένου στις συνειδήσεις: ή ταν ή επί τας. Κι ακόμα εμπνέει... Εμπνέει τους πάσης φύσεως κοινωνιστές με το παράδειγμά της, αλλά και τους συντηρητικούς, και τους αντι-«φιλελεύθερους», μα και τους αντι-καταναλωτιστές του σύγχρονου κόσμου...
Η μονογραφία του Μ. Μιχαλόπουλου επικεντρώνεται στα ελληνιστικά χρόνια, κ' ειδικώτερα στους τρεις βασιλιάδες: Αγι, Κλεομένη και Νάβι, που επιχείρησαν να αναβιώσουν τη δόξα και το μεγαλείο της πόλης, επαναπροσδίδοντάς της το χαμένο κύρος, σε περιόδους μάλιστα όπου η κατάπτωσή της δεν άφηνε περιθώρια ολιγωρίας. Και οι τρεις ύψωσαν το λάβαρο της «επιστροφής στην πολιτεία του Λυκούργου», με τη δική του μέθοδο καθένας, καταπατώντας όμως όλοι τους, περισσότερο ή λιγώτερο, κάποιες π ρ α- γ μ α τ ι κ έ ς ρήτρες, πρός όφελος απωτέρως της προσωπικής τους εξουσίας -γι' αυτό και σωστά σκιτσάρονται απ' τον συγγραφέα ως: «αναμορφωτές ... εις το όνομα του Λυκούργου»!.. Αγνός ιδεολόγος κι οραματιστής ο πρώτος, πιο ρεαλιστής, οργανωτικός κ' ηρωική μορφή ο δεύτερος, ακραίος, αδίστακτος κι απεγνωσμένος, μάλλον καταδικασμένος απ' τις περιστάσεις, ο τρίτος... Ομως με ποιες ενέργειες, πόσον τελεσφόρες, μες σε ποιες κοινωνικές συνθήκες και ποια τα εγγενή προβλήματα που ζητούσαν επιτακτικά λύση -όλ' αυτά ζυγίζονται προσεκτικά, με επαρκέστατη παράθεση των πορισμάτων της σύγχρονης έρευνας, ενδελεχή θεώρηση τετράγλωσσης βιβλιογραφίας, άγρυπνη κριτική ματιά, καλή γνώση των τόπων, αλλά και με το θάρρος της προσωπικής γνώμης ακόμη κι απέναντι σ' «αυθεντίες» του κλάδου.
Ενα βασικό κάτω απ' όλα τα επιμέρους: η ολιγανθρωπία. Ολοι κι όλοι οι μάχιμοι Σπαρτιάτες 700! Οι υπόλοιποι, έχοντας χάσει τους κλήρους τους, μέν' δίχως πολιτικά δικαιώματα, τεράστια περιουσία είχε μαζευτεί στα χέρια λίγων, οι δε γυναίκες κυρίως κρατούσαν το μεγαλύτερο μέρος της γης. Παράλληλα, οι έφοροι λύναν' και δέναν' ανεξέλεγκτοι, την ώρα που οι δυο βασιλιάδες αλληλοϋποβλέπονταν. Φατρίες χειραγωγούσαν την απελπισμένη μάζα που 'χε δανειστεί, υποθηκεύοντας την απαραίτητη για την επιβίωση κτηματική περιουσία της, ενώ για εκσυγχρονισμό του σπαρτιατικού οικονομικού συστήματος, με το εμπόριο να κρατιέται κλειστό, και τους γνήσιους Σπαρτιάτες κατά παράδοσιν μακριά απ' τη βιοποριστική ενασχόληση, ούτε λόγος...
Στις προκλήσεις των νέων καιρών, που έφερναν αφ' ενός τις μεγάλες ανατολικές επικράτειες (Πτολεμαίων, Σελευκιδών, Ατταλιδών) στο προσκήνιο, αφ' ετέρου τη Μακεδονία σε ρόλο ρυθμιστή των ελλαδικών πραγμάτων κι από τρίτου, τις αναδιοργανωμένες ως αντίπαλον δέος Συμπολιτείες (Αχαϊκή κ' Αιτωλική), να διεκδικούν κι αυτές ζωτικό χώρο, η Σπάρτη αδυνατούσε ν' ανταποκριθεί χωρίς νέα πολιτειακή οργάνωση. Και τη μεταρρύθμιση, βαφτισμένη μάλιστα «επιστροφή στα παραδεδομένα», ανάλαβαν διαδοχικά οι τρεις βασιλιάδες, με διαφορά ούτε μιας γενιάς ο ένας απ' τον άλλον, που απέτυχαν όμως, πεθαίνοντας οικτρά -ίσως γιατί δεν αποσκοπούσαν τόσο σε κοινωνική ανακατάταξη όσο στην ενδυνάμωση της προσωπικής εξουσίας τους και μέσω αυτής στην αναστήλωση της ηγεμονίας της Σπάρτης, τόσο ακριβά πληρωμένης όμως από μικρές και μεγάλες πολιτείες της Ελλάδας, ώστε οι αντίπαλοί της τώρα, άγρυπνοι, δεν εννοούσαν ν' αφήσουν ν' αναγεννηθεί εκ της τέφρας της...
Από την άλλη, η Ιστορία διψάει πάντοτε για ινδάλματα, κι ακόμα και στις αρχές του 20ού αιώνα, νεώτεροι μελετητές της ιστορικο-υλιστικής Σχολής δεν δίστασαν να τους ανακηρύξουν «πρόδρομους σοσιαλιστές» ή «αντικαπιταλιστές επαναστάτες» κ.τ.π., παραβλέποντας εν πολλοίς την αλήθεια πίσω απ' τα φαινόμενα.
Εν προκειμένω, ο Μ. Μιχαλόπουλος νηφάλια παραμερίζει τις ανοίκειες συγκρίσεις εποχών διαφορώτατων, διυλίζει τις πηγές, βαθαίνοντας ιδιαίτερα στο ζήτημα, μήπως σ ύ μ π α σ α η «λυκούργεια νομοθεσία και αγωγή» της Σπάρτης δεν αποτελεί παρά νεόκοπο δημιούργημα, σκόπιμα προβεβλημένο ως «παραδοσιακό», από τις προπαγάνδες των όψιμων ακριβώς εκείνων ριζοσπαστών βασιλιάδων, κ' υιοθετημένο απ' τους κατοπινούς συγγραφείς, που 'χαν παρασυρθεί απ' την αίγλη των κοινωνικών τους εξαγγελιών!.. Ενημερωμένος κ' επαρκής σ' όλα τα πεδία της Ερευνας, εντρυφά στη στρατηγική και την πολεμική τακτική, εφοδιάζει το έργο με χάρτες για την αρχαία οδογραφία, φωτογραφίες, πίνακες δυνάμεων και σχέδια για τη μάχη της Σελλασίας, που σφράγισε τελεσίδικα την τύχη της πόλης, και παρέχει μιαν ευανάγνωστη αφήγηση των γεγονότων, χωρίς να παρασύρεται από συναισθηματισμούς, όπως οι λογής λογής ιστοριοδίφες, που γράφουν μόνο προς τέρψιν αποδήμων και γηγενών «πατριωτών» κάθε τόπου. Ταυτόχρονα, η υπερεπαρκής ύλη των υποσημειώσεων θα ικανοποιήσει και τον πιο σχολαστικό ερευνητή. Αντιμέτωπος με μιαν ιστορική περίοδο που βρίθει από αναπάντητα ερωτήματα, δεν αποφεύγει τα δύσκολα, δεν προσπερνάει τα σκοτεινά.
Τον τόμο κλείνουν τρία παραρτήματα: το πρώτο αποτιμά τον πιθανό ρόλο του στωικού Σφαίρου του Βορυσθενίτη στη διαπαιδαγώγηση του Κλεομένη (ή και του Αγιδος;) καθώς και στη θεωρητική θεμελίωση της όλης μεταρρυθμιστικής απόπειρας, το δεύτερο εκθέτει τις νεώτερες έριδες για τον εντοπισμό του πεδίου της Σελλασίας και το τρίτο αναιρεί εύστοχα τις φαντασιοκοπίες του Τόυνμπη, περί παραλληλισμού, τάχα του Αγιδος και του Κλεομένη, ούτε λίγο ούτε πολύ, με τον... Ναζωραίο! Και τα τρία δείχνουν την ίδια επιστημονική συγκρότηση κ' ευθυκρισία.
Επιπρόσθετο δείγμα της σοβαρότητας του έργου, η καταχώριση στον Πίνακα βιβλιογραφίας περίπου 200 έγκριτων τίτλων στους οποίους βασίστηκε, κι απόδειξη για το εθνικό μας χάλι: πως για θέμα «δικό μας», ελληνικοί είναι μετά βίας ένας στους δέκα!
Οι απανταχού ιδανιστές της Σπάρτης θα 'χουν πολλά να ωφεληθούν -υπέρ της αλήθειας πρωτίστως...
Φωτογραφία Σπάρτης: Ένωση Ξενοδοχείων Λακωνίας
